بازار پول و بازار سرمایه

بازار پول (Money Markets) و بازار سرمایه (Capital Market) دو بخش اصلی بازار مالی در هر کشوری هستند. در بازارهای پول، دولت‌ها، بانک‌ها و سایر بازیگران، بدهی‌های کوتاه‌مدت را می‌خرند و می‌فروشند و سرمایه‌گذاران فردی دارای حساب‌های بانکی، گواهی سپرده، حساب‌های بازار پول، وجوه بازار پول و دارایی‌های مشابه هستند.  در بازارهای سرمایه نیز سرمایه­گذاران به معامله سهام، اوراق قرضه و سایر دارایی­ها می­پردازند. در این نوشتار به بررسی مفهوم بازار پول و بازار سرمایه و تفاوت آن­ها با یکدیگر پرداخته می­شود.

بازار پول

بازار پولي نوعي از بازار مالي است كه در آن اوراق قرضه شركت­ها كه تاريخ سررسيد آنها كمتر از يك­سال است، مورد معامله قرار مي‌گيرد. قدرت نقدشوندگي در بازار پولي زياد و نوسان قيمت در آن كم است، از اين­رو از ديدگاه سرمايه­گذاري، در اين نوع بازارها امنيت بيشتري وجود دارد.
بازار پول بازار مطالبات کوتاه مدت (حداکثر تا یک سال) است. گرایش اصلی بازار پول به ابزارهایی که با استفاده از آن­ها بتوان وضعیت نقد­شوندگی را به­سرعت تغییر داد، متمرکز است. از این رو، در چنین بازاری سرعت نقدشوندگی بسیار بالاست و نیازهای کوتاه­مدت (تا یک سال) در آن تأمین می­شود. نرخ بهره در این بازار بیش از حد متعارف است و به­دلیل ماهیت کوتاه­مدت آن تبدیل وجوه جمع­آوری شده به سرمایه مالی امکان­پذیر نیست و تنها برای تأمین مالی عملیات تولیدی و تجاری پیش­بینی نشده به­کار می­رود. اشخاص حقیقی مانند کارگزاران اوراق بهادار دولتی، بانک­ها و سایر مؤسسات مالی، در این بازار فعالیت می­کنند. بالا بودن درجه اعتماد نسبت به بازپرداخت اصل و فرع وام، سرعت انجام معاملات مالی، استفاده از ابزارهایی با درجه نقدینگی بالا و اعمال کنترل مقامات پولی (بانک مرکزی) با استفاده از ابزارهای سیاست پولی از جمله ویژگی­های بازار پول است.

بازار سرمایه

در کنار بازار پول، بازار سرمایه از جایگاه و اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. بازار سرمایه که بر اساس ویژگی آن، مختص منابع بلندمدت است، امکان مبادله منابع را میان دارندگان مازاد منابع با متقاضیان کسری منابع فراهم می‌کند. بازار سرمايه يك نوع بازار مالي است كه در آن سهام شركت­ها و اوراق قرضه كه تاريخ سررسيد آن­ها از يك­سال بيشتر است، معامله مي­شود. وجود پتانسیل‌های بالقوه و ضرورت‌های ایجاد شده با وجود محدودیت‌ها و مشکلات پیش‌رو، جایگاه بورس اوراق بهادار را در طی سال‌های اخیر بیش از پیش برجسته و با اهمیت ساخته است. هرچند که بورس اوراق بهادار کشور از نظر نماگر‌های جمعیتی، صنعتی و اقتصادی از موقعیت ممتازی برخوردار است، اما در دسترس نبودن ابزار‌ها و زمینه‌های لازم برای مشارکت برابر و گسترده صاحبان منابع پس‌اندازی در بازار سرمایه ایران سبب شده است تا درصد کمی از سرمایه تجهیز­شده کنونی توسط این بازار به سهام­داران کوچک یا حتی بخش‌خصوصی تعلق داشته باشد. محدود بودن پوشش جغرافیایی بازار سرمایه باعث ناشناخته بودن بورس اوراق بهادار در اکثر نقاط کشور شده است و حضور کم­رنگ شرکت‌های فعال در نقاط دوردست کشور در این بازار نیز از همین رو است. مزایای بورس اوراق بهادار را می‌توان از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار داد.  در بازار سرمایه ارتباط تنگاتنگی بین پس­انداز و سرمایه­گذاری وجود دارد. بازار سرمایه به­عنوان یک واسطه مالی، پس­انداز واحدهای اقتصادی دارای مازاد مالی را به واحدهای نیازمند سرمایه­گذاری انتقال می­دهد و نقش هدایت و تخصیص منابع اقتصادی را بر عهده دارد. در این بازار نیازهای بلندمدت تأمین می­شود و با ریسک همراه است.

در بازارهای مالی پیشرفته می­توان به انواع اوراق قرضه و اختیار معامله به­عنوان مهم­ترین ابزارهای بازار سرمایه اشاره کرد. بازارهاي سرمايه را می­توان به سه بخش اصلی تقسیم کرد:

• بازار اولیه
• بازار ثانویه
• بازار الکترنیکی

در ادامه در مورد هر بخش و ویژگی­های آن توضیحاتی ارائه خواهد شد.

بازاراوليه

بازار اولیه (Primary Market) جايي است كه شركت مي­تواند دارايي­هاي مالي خود را با منابع مالي بلند­مدت مبادله كند. بازار اوليه دو ويژگي عمده دارد؛ اول اين­كه بازاري است كه در آن تشكيل سرمايه صورت مي­گيرد و دوم اين­كه سهام و اوراق قرضه منتشر شده شركت­ها براي اولين بار در اين بازار عرضه مي­شود و داد و ستدهاي بعدي در بازار ثانويه صورت مي­گيرد.

بازار ثانويه

بازار ثانويه (Secondary Market) شامل آن بخش از بازار سرمايه مي­شود كه در آن، اوراق بهاداري كه قبلاَ دربازار اوليه عرضه شده­اند، معامله و خريد و فروش مي­شوند. بازارهاي ثانويه شامل بازارهاي سازمان يافته به شكل بورس و بازارهاي خارج از بورس (Over The Counter Market | OTC) مي­باشند. در چنين بازارهايي اين امكان براي سرمايه­گذاران وجود دارد كه سهامي را كه در بازار اوليه خريداري كرده­اند، به فروش برسانند و اين امر باعث مي­شود كه آنها بتوانند پول مورد نياز خود را براي خريدهاي جديد به­دست آورده و مجبور نباشند كه اوراق بهادار خريداري شده را تا تاريخ سر­رسيد نگه­داري كنند. سهام شركت­هاي بزرگ در بازارهاي سازمان يافته مورد معامله قرار مي‌گيرد اما سهام بيشتر شركت­ها در بازار خارج از بورس معامله مي‌شود. بازار اوراق قرضه آمريكا كه حجم معاملات آن از بورس نيويورك بيشتر است، به­صورت بازارهاي خارج از بورس مي‌باشد.

بازار الكترونيكي

در اين نوع بازار، كارگزاران نقشي نداشته و شركت­هاي سرمايه‌گذاري بزرگ، به­طور مستقيم با يكديگر وارد معامله مي‌شوند و از طريق ارتباط الكترونيكي (شبكه­هاي اينترنت) حجم قابل توجي از سهام را معامله مي‌كنند. اين مؤسسات با استفاده از ترمينال­هاي كامپيوتري با يكديگر در ارتباط­اند و چنان­چه طرفين قصد معامله داشته باشند، بدون آن­كه هويت خود را افشا سازند نوع و ميزان سهام خود را اعلام كرده و به­صورت چانه­زني در مورد قيمت عمل نموده و پس از توافق با يكديگر معامله مي‌كنند.

بازار سرمایه ذاتاً ریسک پذیرتر از بازار پول است و سود و زیان بالقوه بیشتری دارد.

تفاوت بازار پول و بازار سرمایه

در این بخش به تفاوت­های کلیدی بین بازار سرمایه و بازار پول پرداخته خواهد شد.

هدف و عملکرد

بازارهای پول و بازار سرمایه اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند. بازارهای پول عمدتاً برای استقراض و وام‌دهی کوتاه‌مدت طراحی شده‌اند، در حالی که بازارهای سرمایه به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت می‌پردازند.

ابزار

ابزارهای مالی مورد معامله در بازار پول و بازار سرمایه متفاوت است. بازارهای پول با ابزارهای کوتاه­مدتی سروکار دارند که شامل اسناد خزانه، اوراق تجاری، پذیرش بانک­داران می‌شود. بازارهای سرمایه شامل ابزارهای مالی بلندمدت مانند سهام و اوراق قرضه است.

شرکت­کنندگان در بازار

شرکت­کنندگان در بازارهای پول و بازار سرمایه نیز متفاوت هستند. در بازارهای پول، بازیگران اصلی شامل بانک‌های تجاری، بانک‌های مرکزی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بازار پول، دلال‌ها و شرکت‌های بزرگ هستند. این نهادها به دلیل نیاز به بودجه کوتاه مدت به بازار پول می‌روند. در بازارهای سرمایه، طیف وسیع­تری از کاربران وجود دارد. سرمایه گذاران انفرادی، سرمایه گذاران نهادی، صندوق‌های بازنشستگی، صندوق‌های سرمایه­گذاری مشترک، شرکت‌های بیمه، شرکت­ها، بانک‌های سرمایه­گذاری، یا نهادهای دولتی ممکن است در بازار سرمایه شرکت کنند. این شرکت‌کنندگان در اوراق بهادار بلندمدتی سرمایه‌گذاری می‌کنند می‌کنند که ممکن است پیامدهای بزرگ‌تر و گسترده‌تری داشته باشد.

ریسک و بازده

ابزارهای بازار پول و ابزارهای بازار سرمایه از نظر ریسک متفاوت هستند. ابزارهای بازار پول به دلیل ماهیت کوتاه­مدت و نقدشوندگی بالا، عموماً کم ریسک محسوب می‌شوند. این بدان معنی است که آنها به طور کلی بازده کم­تری خواهند داشت. در همین حال، ابزارهای بازار سرمایه می‌توانند از ریسک کم تا زیاد با پتانسیل بازدهی بالاتر متغیر باشند. افق سرمایه­گذاری طولانی­تر و ریسک‌های ذاتی در بازارهای سرمایه به این معنی است که سرمایه­گذاران اغلب بازده بالاتری را طلب می‌کنند.

مقررات و نظارت

هر دو بازار پول و بازار سرمایه مشمول مقررات و نظارت هستند، اگرچه تمرکز و نهادهای نظارتی متفاوت است. بازارهای پول معمولاً توسط بانک‌های مرکزی و سایر نهادهای نظارتی مالی تنظیم می‌شوند تا ثبات را تضمین کنند. با این حال، بازارهای سرمایه توسط کمیسیون‌های اوراق بهادار و نهادهای نظارتی مانند کمیسیون بورس و اوراق بهادار (Securities and Exchange Commission | SEC) تنظیم می‌شوند..

جمع ­بندی

بازار پول و بازار سرمایه با هم بخش بزرگی از بازار مالی جهانی را تشکیل می‌دهند. عوامل اصلی تمایز این دو بازار زمان و پاداش هستند. بازارهای پول از سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت با ریسک کم­تر تشکیل شده‌اند، در حالی که بازارهای سرمایه بیشتر به سمت بلندمدت گرایش دارند و سود و زیان بالقوه بیشتری را ارائه می‌کنند. در این نوشتار تلاش شد ضمن مرور بازار پول و سرمایه، ویژگی­های این دو بازار با یکدیگر مقایسه شدند.