بانک ژاپن

بانک مرکزی ژاپن(Bank of Japan – BoJ)، نهادی است که مسئولیت سیاست‌های پولی، انتشار پول و کنترل نظام مالی ژاپن را بر عهده دارد. این بانک در سال ۱۸۸۲ تأسیس شد و نقش حیاتی در اقتصاد ژاپن ایفا می‌کند. وظایف اصلی بانک مرکزی ژاپن شامل کنترل تورم، حفظ ثبات مالی، و حمایت از رشد اقتصادی از طریق ابزارهای مختلف سیاست پولی است.

عملکرد بانک ژاپن

سیاست پولی در ژاپن توسط بانک ژاپن^[1] (BoJ) تعیین می­شود. در سال 1998، دولت ژاپن قوانینی را تصویب کرد که به بانک ژاپن(BoJ) استقلال عملیاتی از وزارت دارایی^[2] (MoF) و کنترل کامل سیاست­های پولی را ارائه می­دهد. با این وجود، علی­رغم تلاش­های دولت برای تمرکززدایی در تصمیم­گیری، وزارت دارایی هنوز هم مسئول سیاست­های ارزی است.

بانک ژاپن یا “نیچیگین”، بانک مرکزی ژاپن است. این بانک سیاست پولی را به اجرا می‌گذارد و برای حفظ ثبات سیستم مالی کشور، پول (ین) منتشر می‌کند. ۵۵% مالکیت بانک ژاپن و ۱۰۰% قدرت رای دادن متعلق به دولت است. ۴۵% باقیمانده سهام شناور و عمومی است که تحت عنوان JASDAQ معامله می شود.

بانک ژاپن(BoJ) مسئول اجرای کلیه معاملات ارزی و تبادلات خارجی ین ژاپن در راستای اهداف و تصمیمات وزارت دارایی است. هیئت سیاست­گذاری بانک ژاپن متشکل از رئیس بانک، دو معاون رئیس و شش عضو دیگر است. از آگوست ۲۰۱۹ هاروهیکو کورودا رئیس بانک ژاپن است. البته این دومین دوره ۵ ساله ای است که او ریاست این بانک را بر عهده دارد و تا آپریل سال ۲۰۲۳ ادامه خواهد یافت.

جلسات سیاست­های پولی هر ماه دو بار برگزار می­شود و بلافاصله جلسات توجیهی و بیانیه مطبوعاتی ارائه می­شود. بانک ژاپن(BoJ) همچنین گزارش ماهانه صادر شده توسط هیئت سیاستگذاری و گزارش اقتصادی ماهانه را منتشر می­کند. این گزارش­ها به منظور مشاهده تمایلات بانک ژاپن(BoJ) و نشانه­های اقدامات پولی جدید یا سیاست­های مالی مهم هستند، زیرا دولت به طور مداوم در تلاش است ابتکارات جدیدی را برای تحریک رشد ایجاد کند.

وزارت دارایی و بانک ژاپن(BoJ) نهادهای بسیار مهمی هستند و هر دو می­توانند بر حرکت ارزی تأثیر بگذارند. از آنجایی­که وزارت دارایی مسئول مداخلات ارزی است، مهم است در جریان اظهار نظرهای مقامات وزارت دارایی باشید.

در ژاپن به عنوان یک اقتصاد صادراتی، دولت تمایل دارد که ارز ضعیف­تری را ترجیح دهد. بنابراین اگر ین ژاپن بطور قابل توجه یا خیلی سریع در برابر دلار افزایش یابد، اعضای BoJ و MoF به طور فزاینده­ای در مورد نگرانی یا عدم تایید خود در رابطه با سطح فعلی یا تحرکات اخیر ابراز نظر خواهند کرد.

این اظهار نظرها می­تواند بر نحوه حرکت ین تأثیر بگذارد، اما باید توجه داشت که اگر مقامات دولتی غرق در اظهارنظر درباره بازار شوند و اقدامی برای پیگیری انجام نشود، بازار از این نگرانی­ها مصون می­ماند و واکنشی نشان نخواهد داد. با این حال، وزارت دارایی و بانک ژاپن سابقه طولانی مداخله در بازارهای ارز برای دستکاری ارزش ین را در جهت منافع ژاپن دارند، بنابراین نمی­توان نظرات آنها را به طور کامل نادیده گرفت.

محبوب­ترین ابزاری که بانک ژاپن برای کنترل سیاست­های پولی از آن استفاده می­کند، فعالیت در بازار باز است.

عملیات بازار باز

این فعالیت ها در کنترل نرخ بهره یک شبه بدون وثیقه تمرکز دارد. مدتی است که بانک ژاپن سیاست نرخ بهره صفر^[3](ZIRP) را حفظ کرده است، به این معنی که بانک ژاپن برای تحریک رشد، مصرف یا نقدینگی نمی­تواند این نرخ را بیشتر کاهش دهد.

بنابراین، برای حفظ صفر نرخ بهره، بانک ژاپن (BoJ) باید نقدینگی را از طریق عملیات بازار آزاد دستکاری کند، بنابراین بهره صفر را برای نرخ وام شبانه هدف قرار دهد. پس این نقدینگی را با خرید یا فروش کامل اسکناس، Repos یا اوراق قرضه دولتی ژاپن دستکاری می­کند.

معامله repo شامل گیرنده نقدی(وام گیرنده) است که اوراق بهادار را به یک ارائه دهنده پول نقد (وام دهنده) می­فروشد، در حالی­که توافق می­کند اوراق بهادار از همان نوع و مقدار دیگر را در تاریخ دیگری خریداری کند.

این ساختار مشابه وام تضمینی است که به موجب آن شخص گیرنده پول باید سود ارائه دهنده وجه نقد را پرداخت کند. این معاملات repo سررسید بسیار کوتاهی دارند و از یک روز تا چند هفته متغیر هستند.

وظایف و نقش‌های بانک مرکزی ژاپن

1. تعیین سیاست‌های پولی: بانک مرکزی ژاپن نرخ بهره اصلی کشور را تعیین می‌کند و سیاست‌های پولی را با هدف تثبیت قیمت‌ها و کنترل تورم به کار می‌گیرد. BoJ در چند سال گذشته به سیاست‌های پولی غیرمتعارف مانند نرخ بهره منفی و خرید اوراق قرضه برای تحریک اقتصاد روی آورده است.
2. کنترل عرضه پول: بانک مرکزی با کنترل عرضه پول و سیاست‌های مالی، به تنظیم اقتصاد کمک می‌کند. این ابزارها شامل عملیات بازار باز و نرخ بهره هستند.
3. نظارت بر سیستم بانکی و مالی: BoJ بر بانک‌ها و مؤسسات مالی نظارت دارد تا از ثبات و سلامت مالی سیستم بانکی اطمینان حاصل کند.
4. تأثیرگذاری بر نرخ ارز: سیاست‌های بانک مرکزی ژاپن می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر ارزش ین در بازارهای بین‌المللی داشته باشد. این تأثیر از طریق تغییرات در نرخ بهره و دیگر اقدامات پولی اعمال می‌شود.

سیاست‌های پولی بانک مرکزی ژاپن

در طول سال‌های اخیر، بانک مرکزی ژاپن به دلیل مواجهه با تورم بسیار پایین و رکود اقتصادی طولانی‌مدت، سیاست‌های پولی بسیار انبساطی و غیرمتعارفی را اعمال کرده است:

• نرخ بهره منفی: BoJ یکی از اولین بانک‌های مرکزی بود که در سال ۲۰۱۶ نرخ بهره منفی را اعمال کرد. این اقدام با هدف تحریک وام‌دهی و افزایش تقاضای مصرفی انجام شد. به تازگی بانک ژاپن در پاسخ به افزایش دستمزدها و رشد نسبی تورم، این سیاست را کنار گذاشته و به سمت عادی سازی سیاستها رفته است.
• برنامه‌های خرید دارایی‌ها: بانک مرکزی ژاپن به خرید اوراق قرضه دولتی و دارایی‌های مالی دیگر روی آورده تا نقدینگی را افزایش دهد و نرخ بهره بلندمدت را کاهش دهد. در اخرین جلسه ی بانک ژاپن تصمیم گرفته شد که بعد از مدتها این برنامه جایگزین نشود تا چرخه ی انقباضی در سیاست های پولی ژاپن تثبیت گردد.
• هدف‌گذاری کنترل منحنی بازده (Yield Curve Control): این سیاست به BoJ اجازه می‌دهد تا نرخ بهره کوتاه‌مدت را در محدوده‌ای مشخص نگه دارد و نرخ بهره بلندمدت را کنترل کند.

تأثیرات سیاست‌های بانک مرکزی ژاپن

این سیاست‌ها در کوتاه‌مدت به ثبات مالی و کنترل نرخ بهره کمک کرده‌اند، اما نگرانی‌هایی نیز درباره تأثیرات بلندمدت آنها بر اقتصاد ژاپن وجود دارد. بسیاری معتقدند که این سیاست‌ها ممکن است به افزایش ریسک‌های مالی و کاهش کارایی سیستم بانکی منجر شود.

ساختار بانک ژاپن

ساختار بانک مرکزی ژاپن (Bank of Japan – BoJ) از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که هر یک وظایف مشخصی در مدیریت و اجرای سیاست‌های پولی و نظارت بر سیستم مالی این کشور دارند. BoJ به عنوان یک نهاد مستقل، تحت نظارت دولت ژاپن فعالیت می‌کند اما استقلال در تصمیم‌گیری‌های پولی خود دارد. ساختار این بانک به گونه‌ای طراحی شده که تضمین‌کننده اجرای مؤثر سیاست‌های پولی، نظارت بر سیستم بانکی و تضمین ثبات مالی کشور باشد.

1. هیئت سیاست‌گذاری (Policy Board)

این هیئت، رکن اصلی تصمیم‌گیری بانک مرکزی ژاپن است و وظیفه تعیین سیاست‌های پولی و کلی اقتصادی بانک را بر عهده دارد. هیئت سیاست‌گذاری از 9 عضو تشکیل شده است:

• رئیس بانک مرکزی (Governor): رئیس بانک مسئولیت کلی هدایت بانک و نظارت بر اجرای سیاست‌های پولی را بر عهده دارد. رئیس فعلی بانک مرکزی ژاپن کازوئو اوئدا است (تا سال ۲۰۲۳).
• دو معاون رئیس (Deputy Governors): این افراد به رئیس در اجرای وظایف و هدایت بخش‌های مختلف بانک کمک می‌کنند.
• شش عضو دیگر: اعضای هیئت سیاست‌گذاری شامل کارشناسان اقتصادی، مالی و بانکی هستند که توسط دولت منصوب می‌شوند، اما برای تضمین استقلال BoJ در تصمیم‌گیری‌های پولی، آنها مستقیماً توسط مجلس تأیید می‌شوند.

1. دپارتمان‌های داخلی (Internal Departments)

بانک مرکزی ژاپن شامل چندین دپارتمان تخصصی است که هر کدام وظایف خاصی را بر عهده دارند:

• دپارتمان تحقیقات و آمار (Research and Statistics Department): این دپارتمان داده‌های اقتصادی و مالی را جمع‌آوری و تحلیل می‌کند و به هیئت سیاست‌گذاری مشاوره می‌دهد.
• دپارتمان سیاست پولی (Monetary Policy Department): وظیفه طراحی و اجرای سیاست‌های پولی بانک را دارد. این دپارتمان اجرای تصمیمات هیئت سیاست‌گذاری را نیز بر عهده دارد.
• دپارتمان عملیات بازار (Market Operations Department): این دپارتمان عملیات روزمره در بازارهای مالی، از جمله خرید و فروش اوراق قرضه دولتی و کنترل نقدینگی را مدیریت می‌کند.
• دپارتمان سیستم‌های پرداخت و تسویه (Payment and Settlement Systems Department): مسئول نظارت و تنظیم سیستم‌های پرداخت و تسویه مالی است که به جریان پول در اقتصاد کمک می‌کند.
• دپارتمان بین‌الملل (International Department): این دپارتمان به امور مربوط به همکاری‌های بین‌المللی، سیاست‌های ارزی و مدیریت ذخایر ارزی می‌پردازد.

1. شعب و دفاتر منطقه‌ای (Branches and Regional Offices)

بانک مرکزی ژاپن دارای چندین شعبه و دفتر در مناطق مختلف کشور است که وظایف روزمره عملیاتی، نظارت بر مؤسسات مالی منطقه‌ای، و ارتباط با بازارهای محلی را بر عهده دارند. این دفاتر به جمع‌آوری اطلاعات محلی و هماهنگی سیاست‌های پولی در سراسر ژاپن کمک می‌کنند.

1. کمیته‌های تخصصی (Specialized Committees)

برای کمک به تصمیم‌گیری‌های بهتر، بانک مرکزی ژاپن از چندین کمیته تخصصی استفاده می‌کند. این کمیته‌ها شامل کارشناسان داخلی و گاه خارجی هستند و به بررسی موضوعاتی مانند ثبات مالی، کنترل تورم، و ارزیابی ریسک‌های اقتصادی می‌پردازند.

رابطه با دولت

بانک مرکزی ژاپن از نظر قانونی مستقل است اما باید با دولت همکاری نزدیکی داشته باشد. بانک مرکزی به طور منظم با وزارت دارایی و دیگر نهادهای دولتی همکاری می‌کند تا سیاست‌های مالی و پولی همسو شوند و از رشد اقتصادی و ثبات مالی کشور حمایت شود. با این حال، استقلال بانک در تصمیم‌گیری‌های مربوط به سیاست پولی حفظ می‌شود.

کنترل و شفافیت

برای اطمینان از شفافیت و پاسخگویی، بانک مرکزی ژاپن گزارش‌های دوره‌ای به دولت و عموم ارائه می‌دهد. تصمیمات هیئت سیاست‌گذاری و مباحث آن معمولاً به صورت عمومی منتشر می‌شوند و بانک جلسات مطبوعاتی برگزار می‌کند تا سیاست‌ها و تصمیمات خود را توضیح دهد.

این ساختار به بانک مرکزی ژاپن کمک می‌کند تا نقش خود را به عنوان نگهبان ثبات مالی و اقتصادی کشور به طور مؤثر ایفا کند.

1. Bank of Japan ↑
2. Ministry of Finance ↑
3. zero interest rate policy (ZIRP) ↑