ریسک پذیری و ریسک گریزی

مقدمه

ریسک‌پذیری و ریسک‌گریزی دو مفهومی اساسی در تصمیم‌گیری‌های مالی و سرمایه‌گذاری هستند که به شیوه‌های مختلفی با رفتار افراد و سازمان‌ها در مواجهه با عدم قطعیت و خطر ارتباط دارند. این دو مفهوم نقش مهمی در تعیین استراتژی‌های مالی، انتخاب دارایی‌ها و تحمل نوسانات بازار دارند.

در حالی که ریسک‌پذیری به معنای تمایل به پذیرش ریسک به امید کسب بازده بالاتر است، ریسک‌گریزی به معنای تمایل به اجتناب از ریسک و تمرکز بر امنیت و حفظ سرمایه است. افراد ریسک‌گریز ترجیح می‌دهند دارایی‌هایی با نوسانات کمتر و بازده مطمئن‌تر را انتخاب کنند.

تعریف ریسک‌پذیری

ریسک‌پذیری به معنای تمایل فرد یا نهاد به پذیرش میزان بیشتری از ریسک در فعالیت‌های مالی به امید کسب بازدهی بالاتر است. سرمایه‌گذاران یا افرادی که ریسک‌پذیر هستند، می‌دانند که امکان ضرر وجود دارد، اما به دلیل امید به بازدهی بالا، آماده‌اند تا این عدم قطعیت را بپذیرند.

ویژگی‌های افراد ریسک‌پذیر:

• آمادگی برای نوسانات شدید(پذیرش نوسانات): این افراد از نظر روانشناختی آمادگی تحمل نوسانات بالا در دارایی‌های خود را دارند.
• انتظار بازده بالاتر: آن‌ها به دنبال سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی با بازده بالا هستند و می‌دانند که این بازده به دلیل احتمال ضررهای بیشتر است. آن‌ها انتظار دارند که بازده بالایی کسب کنند تا جبران کننده خطراتی باشد که متحمل شده‌اند.
• نگاه بلندمدتی: اغلب، ریسک‌پذیران سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت را ترجیح می‌دهند تا نوسانات کوتاه‌مدت را پشت سر بگذارند و در طول زمان رشد کنند.
• تنوع پرتفوی: این افراد سبدی از سرمایه‌گذاری‌ها دارند که ترکیبی از دارایی‌های پرخطر و کم‌خطر است. آن‌ها از تنوع برای مدیریت ریسک استفاده می‌کنند.

انواع دارایی‌های ترجیحی ریسک‌پذیران:

1. سهام: سهام شرکت‌های تازه‌تاسیس یا شرکت‌های در حال رشد که ممکن است نوسانات شدیدی داشته باشند.
2. ارزهای دیجیتال: سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال به دلیل نوسانات شدید و عدم قطعیت‌های قانونی و اقتصادی، معمولاً مورد توجه ریسک‌پذیران است.
3. کالاها و کامودیتی‌ها: سرمایه‌گذاری در کالاهایی مانند نفت، طلا، یا فلزات دیگر که ارزش آن‌ها بر اساس عرضه و تقاضا تغییر می‌کند و قیمت‌هایشان نوسانات قابل توجهی دارند.
4. استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپا: مشارکت در شرکت‌های نوپا و تکنولوژی‌های جدید، که با وجود خطر بالای شکست، پتانسیل رشد عظیم را دارند والبته که ریسک شکستشان هم زیاد است.

رفتار ریسک‌پذیر در بازارهای مالی:

• خرید در دوره‌های نزولی: ریسک‌پذیران ممکن است در بازارهای نزولی وارد شوند و به دنبال خرید دارایی‌هایی باشند که در قیمت پایین قرار دارند، به امید بازگشت قیمت و کسب سود.
• استفاده از اهرم: برخی سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر از ابزارهای مالی مانند اهرم استفاده می‌کنند تا با سرمایه کمتری بازده بالاتری کسب کنند، البته این کار ریسک ضرر را نیز افزایش می‌دهد.
• عدم فرار از نوسانات: ریسک‌پذیران معمولاً در شرایط پرنوسان بازارها حضور دارند و از آن‌ها نمی‌گریزند.

مزایا و معایب ریسک‌پذیری:

• مزایا:
  • فرصت کسب بازده‌های بسیار بالا.
  • امکان بهره‌برداری از فرصت‌های ناپایدار در بازار.
  • در صورت موفقیت، رشد سریع سرمایه.
• معایب:
  • امکان ضررهای سنگین.
  • نیاز به دانش و تحلیل بازار.
  • نوسانات زیاد و فشار روانی ناشی از تغییرات شدید در بازار.

تعریف ریسک‌گریزی

ریسک‌گریزی به معنای تمایل به اجتناب از ریسک و تمرکز بر حفظ سرمایه است. افراد یا نهادهایی که ریسک‌گریز هستند، ترجیح می‌دهند در دارایی‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که نوسانات کم‌تری دارند و بازده مطمئن‌تری ارائه می‌دهند، حتی اگر این بازده کمتر از میانگین بازار باشد.

ویژگی‌های افراد ریسک‌گریز:

• ترجیح امنیت: حفظ سرمایه برای افراد ریسک‌گریز از اهمیت بالاتری نسبت به کسب سودهای بالا برخوردار است.
• فرار از نوسانات بازار: این افراد تمایل دارند از نوسانات شدید بازار دور بمانند و به سمت دارایی‌هایی با نوسانات کم‌تر روی آورند.
• استراتژی‌های محافظه‌کارانه: سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز به دنبال سرمایه‌گذاری‌هایی با بازده مطمئن و کم‌ریسک هستند، حتی اگر سود کمتری به دست آورند.

انواع دارایی‌های ترجیحی ریسک‌گریزان:

• اوراق قرضه دولتی: این دارایی‌ها معمولاً کمترین ریسک را دارند و برای حفظ سرمایه مناسب هستند.
• اوراق مشارکت: به دلیل بازدهی ثابت و کم‌ریسک بودن، جذابیت زیادی برای افراد ریسک‌گریز دارند.
• حساب‌های پس‌انداز بانکی: این حساب‌ها به دلیل سود تضمین شده، گزینه‌ای امن برای افراد ریسک‌گریز محسوب می‌شوند.

مزایا و معایب ریسک‌گریزی:

• مزایا:
  • امنیت بالاتر و کاهش خطر از دست دادن سرمایه.
  • کمترین فشار روانی ناشی از نوسانات بازار.
  • محافظت از دارایی‌ها در برابر نوسانات شدید اقتصادی.
• معایب:
  • بازده پایین‌تر نسبت به سرمایه‌گذاری‌های پرریسک.
  • از دست دادن فرصت‌های رشد سرمایه در بازارهای پرنوسان.
  • ممکن است در درازمدت با تورم مقابله نکند و ارزش سرمایه کاهش یابد.

عوامل تأثیرگذار بر ریسک‌پذیری و ریسک‌گریزی:

الف) وضعیت مالی:

افرادی که دارایی و ثروت بیشتری دارند، معمولاً توانایی تحمل ضررهای بیشتری را دارند و بنابراین تمایل به ریسک‌پذیری بیشتری دارند. افراد با منابع مالی محدودتر، ریسک‌گریزی بیشتری نشان می‌دهند زیرا ضرر برای آن‌ها هزینه‌های بیشتری به همراه دارد.

ب) سن و مرحله زندگی:

افراد جوان‌تر معمولاً به دلیل داشتن زمان بیشتر برای بازیابی ضررها، ریسک‌پذیرتر هستند. با بالا رفتن سن، بسیاری از افراد به سمت دارایی‌های کم‌ریسک و محافظه‌کارانه حرکت می‌کنند تا از سرمایه خود محافظت کنند.

ج) دانش و تجربه:

افرادی که دانش بیشتری از بازارهای مالی و ابزارهای سرمایه‌گذاری دارند، ممکن است ریسک‌پذیری بیشتری از خود نشان دهند. تجربه و دانش می‌تواند آن‌ها را در پذیرش و مدیریت ریسک‌ها آگاه‌تر کند.

د) روانشناسی و شخصیت:

ویژگی‌های روانشناختی مانند تمایل به ماجراجویی، سطح تحمل خطر، و نگرش به آینده نیز تأثیر بسزایی بر ریسک‌پذیری یا ریسک‌گریزی افراد دارد. برخی افراد ذاتاً تمایل بیشتری به پذیرش ریسک دارند.

مقایسه ریسک‌پذیری و ریسک‌گریزی:

• ریسک پذیری (Risk-on) در زمینه احساسات بازار به زمانی گفته می‌شود که سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بازارهای مالی به آینده خوش‌بین هستند و تمایل به پذیرش ریسک بیشتری در سرمایه‌گذاری‌های خود دارند.
• ریسک گریزی (Risk-off) به شرایطی گفته می‌شود که سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند سرمایه خود را در دارایی‌های کم ریسک‌تر مانند اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کنند.

رابطه با دارایی‌های امن و دارایی‌های ریسکی:

• دارایی‌های امن (مانند اوراق قرضه دولتی و طلا): برای افرادی مناسب است که ریسک‌گریز هستند و به دنبال حفظ ارزش سرمایه خود در شرایط ناپایدار اقتصادی‌اند.
• دارایی‌های ریسکی (مانند سهام و ارزهای دیجیتال): برای ریسک‌پذیرانی جذاب است که به دنبال بازده‌های بالا از طریق سرمایه‌گذاری در دارایی‌های با نوسان زیاد هستند.
• در سرفصلهای جداگانه ای به صورت کامل با دارایی های امن و دارایی های ریسکی به طور کامل آشنا خواهیم شد.

مدیریت ریسک:

چه افراد ریسک‌پذیر باشند و چه ریسک‌گریز، مدیریت ریسک برای هر دو گروه اهمیت دارد. این شامل استفاده از استراتژی‌های متنوع‌سازی، شناخت دقیق بازار و استفاده از ابزارهای مالی مناسب برای کاهش اثرات نوسانات و خطرات است.

تاثیر وضعیت روانشناختی و سوگیری‌های رفتاری

وضعیت روانشناختی و سوگیری‌های رفتاری تأثیر قابل توجهی بر ریسک‌پذیری و ریسک‌گریزی سرمایه‌گذاران دارند. تصمیمات مالی معمولاً تنها بر اساس تحلیل‌های فنی و اطلاعات اقتصادی گرفته نمی‌شوند؛ بلکه عوامل روانشناختی مانند احساسات و سوگیری‌های شناختی نیز به شدت بر این تصمیمات اثر می‌گذارند. در ادامه به بررسی این عوامل و تأثیرات آن‌ها بر رفتارهای ریسک‌پذیر و ریسک‌گریز پرداخته می‌شود:

وضعیت روانشناختی:

الف. اضطراب و ترس:

• ریسک‌گریزی: وقتی سرمایه‌گذاران احساس اضطراب یا ترس کنند (معمولاً در دوره‌های رکود یا نوسانات شدید بازار)، بیشتر به سمت دارایی‌های امن مانند اوراق قرضه یا طلا متمایل می‌شوند. در این حالت، رفتار آن‌ها به ریسک‌گریزی منجر می‌شود، زیرا از زیان احتمالی بیشتر می‌هراسند.
• ریسک‌پذیری: در مقابل، افرادی که از اضطراب کمتری برخوردار هستند، ممکن است نسبت به موقعیت‌های ناپایدار واکنش‌های شدید نشان ندهند و همچنان در دارایی‌های پرریسک سرمایه‌گذاری کنند.

ب. اعتماد به نفس بالا:

• ریسک‌پذیری: افرادی که اعتماد به نفس بالایی دارند، معمولاً تمایل بیشتری به ریسک‌پذیری دارند، زیرا به توانایی خود در پیش‌بینی بازار اطمینان دارند. این افراد اغلب نتایج مثبت را دست بالا گرفته و احتمال زیان را نادیده می‌گیرند.
• اثر زیاده‌روی: این پدیده می‌تواند به رفتارهای بیش از حد خوش‌بینانه یا زیاده‌روی در سرمایه‌گذاری در دارایی‌های پرخطر منجر شود.

پ. حسرت و افسوس:

• ریسک‌گریزی: ترس از تجربه حسرت و پشیمانی در نتیجه تصمیمات نادرست می‌تواند سرمایه‌گذاران را به سمت ریسک‌گریزی سوق دهد. آن‌ها ترجیح می‌دهند از مواجهه با ضرر اجتناب کنند تا از پشیمانی بعدی دوری کنند.

سوگیری‌های رفتاری:

الف. سوگیری تأیید (Confirmation Bias):

• این سوگیری باعث می‌شود سرمایه‌گذاران به دنبال اطلاعاتی باشند که باورهای موجود آن‌ها را تأیید کند.
• در حالت ریسک‌پذیری، افراد تنها به اطلاعاتی توجه می‌کنند که نشان‌دهنده فرصت‌های بزرگ بازدهی هستند و از هشدارها و نشانه‌های خطر چشم‌پوشی می‌کنند.
• در حالت ریسک‌گریزی، این سوگیری باعث می‌شود که سرمایه‌گذار تنها بر اطلاعاتی تمرکز کند که نگرانی‌هایش را تقویت کرده و او را به سمت تصمیمات محافظه‌کارانه سوق دهد.

ب. سوگیری دسترسی (Availability Bias):

• این سوگیری به این معناست که سرمایه‌گذاران بر اساس اطلاعاتی که بیشتر در دسترس است یا به تازگی تجربه شده، تصمیم‌گیری می‌کنند.
• مثلاً اگر سرمایه‌گذاری به تازگی در بازار ضرر کرده باشد، این تجربه اخیر او را به سمت ریسک‌گریزی سوق می‌دهد، حتی اگر بازار به سمت بهبود در حرکت باشد.
• در مقابل، اگر سرمایه‌گذار بازده بالایی در بازار تجربه کرده باشد، ممکن است دچار اعتماد به نفس کاذب شود و ریسک‌پذیری بیشتری نشان دهد.

پ. اثر چارچوب‌دهی (Framing Effect):

• شیوه ارائه اطلاعات نیز می‌تواند در تصمیمات ریسک‌پذیر یا ریسک‌گریز تأثیر بگذارد. اگر یک فرصت سرمایه‌گذاری به گونه‌ای ارائه شود که تأکید بر بازده بالقوه باشد، سرمایه‌گذار احتمالاً تمایل به پذیرش ریسک پیدا می‌کند. اما اگر تأکید بر ضررهای احتمالی باشد، رفتار ریسک‌گریزی تشدید می‌شود.

ت. سوگیری زیان‌گریزی (Loss Aversion):

• این سوگیری یکی از پرنفوذترین سوگیری‌ها در رفتار سرمایه‌گذاران است. افراد به طور طبیعی تمایل دارند از زیان جلوگیری کنند، حتی اگر احتمال بازده بالاتر باشد. در نتیجه، این سوگیری باعث می‌شود بسیاری از افراد ریسک‌گریز باشند، حتی در شرایطی که پذیرش ریسک می‌تواند به نتایج بهتری منجر شود.

ریسک‌پذیری و رفتار جمعی:

• اثر گله‌ای: رفتار جمعی در بازارها اغلب به شکل‌گیری حباب‌های مالی یا سقوط‌های ناگهانی منجر می‌شود. افراد تمایل دارند رفتار گروهی را دنبال کنند، حتی اگر این رفتار با تحلیل منطقی و شخصی آن‌ها همخوانی نداشته باشد. این رفتار معمولاً به افزایش تمایل به ریسک‌پذیری یا ریسک‌گریزی شدید منجر می‌شود.

جمع بندی:

ریسک‌پذیری و ریسک‌گریزی دو رویکرد متفاوت در سرمایه‌گذاری و مدیریت دارایی‌ها هستند که به شخصیت، شرایط مالی و اهداف افراد بستگی دارد. هیچ کدام از این رویکردها به تنهایی درست یا غلط نیستند؛ بلکه بستگی به شرایط فردی، تحمل خطر و اهداف مالی دارد. سرمایه‌گذاران باید با توجه به این عوامل، استراتژی مالی مناسبی را انتخاب کنند تا بتوانند در شرایط مختلف بازار به اهداف خود دست یابند.

ریسک پذیری (Risk-on) در زمینه احساسات بازار به زمانی گفته می‌شود که سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بازارهای مالی به آینده خوش‌بین هستند و تمایل به پذیرش ریسک بیشتری در سرمایه‌گذاری‌های خود دارند. ریسک گریزی (Risk-off) به شرایطی گفته می‌شود که سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند سرمایه خود را در دارایی‌های کم ریسک‌تر مانند اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کنند.

وضعیت روانشناختی و سوگیری‌های رفتاری نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری و تمایل به ریسک‌پذیری یا ریسک‌گریزی دارند. درک این عوامل می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا تصمیمات بهتری بگیرند و از رفتارهای احساسی و غیرمنطقی که می‌تواند به ضرر مالی منجر شود، اجتناب کنند.