مطالعه موردی چرخه‌های اقتصادی:

پس از آشنایی با چرخه های اقتصادی و مراحل آن و اتفاقاتی که در طی مراحل یک چرخه به وقوع می پیوندد، در این بخش به بررسی نمونه های تاریخی چرخه های اقتصادی می پردازیم و سپس چرخه های اخیر را بررسی می کنیم تا با مرور آنچه در گذشته اتفاق افتاده است خود را برای مواجهه با چرخه های پیش رو آماده سازیم.

1. رکود بزرگ (Great Depression, 1929-1939)

پیش‌زمینه:

• در دهه 1920، رشد اقتصادی آمریکا تحت عنوان “Roaring Twenties” بی‌سابقه بود، اما این رشد اغلب به سفته‌بازی‌های سنگین در بازار سهام وابسته بود.
• بدهی مصرف‌کنندگان و شرکت‌ها به سطوح خطرناکی رسید و بازار سهام به حباب تبدیل شد. افزایش قیمت‌های سهام به بالاترین نرخ‌های تاریخی بیش از ۱۹ برابر درآمد شرکت‌های بزرگ پس از کسر مالیات بود. افزایش ۵۰۰ درصدی شاخص صنعتی داوجونز (DJIA) در عرض تنها پنج سال نشان دهنده ی حباب شدید بود.
• نکته ای که وجود دارد این است که در دوره های رشد سنگین، معمولا خوشبینی به کل جامعه تزریق می شود و کسی نگران اتفاق بعد از خوشبینی نخواهد بود. افرادی با کمترین تخصص، خوشبینانه و با طمع بسیار به دنبال کسب سود هستند و به دنبال خرید و افزودن به حباب شکل گرفته در بازار سهام.

چرخه اقتصادی و سقوط:

• آغاز رکود:
  • سقوط بازار سهام در اکتبر 1929 (“Black Tuesday”) نقطه شروع رکود بزرگ بود.
  • اعتماد مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران به‌شدت کاهش یافت.
  • نکته: این همان سالی بود که جهان وارد جنگ جهانی دوم شد.
  • شاخص DJIA در دو روز بیش از ۲۰ درصد سقوط کرد. بازار سهام در نهایت تقریباً ۹۰ درصد از اوج خود در سال ۱۹۲۹ سقوط کرد.
  • امواج ناشی از سقوط در سراسر اقیانوس اطلس به اروپا سرایت کرد و باعث بحران‌های مالی دیگری مانند فروپاشی Boden-Kredit Anstalt، مهم‌ترین بانک اتریش شد. در سال ۱۹۳۱، فاجعه اقتصادی هر دو قاره را با تمام قوا شکست داد.
• تأثیرات:
  • تولید ناخالص داخلی آمریکا بیش از 30% کاهش یافت.
  • نرخ بیکاری به 25% رسید.
  • بانک‌ها ورشکسته شدند و دسترسی به اعتبار متوقف شد.

واکنش‌ها و بازیابی:

• سیاست‌های دولتی:
  • برنامه‌های New Deal توسط رئیس‌جمهور فرانکلین روزولت شامل پروژه‌های زیربنایی و سیاست‌های رفاهی بود.
    • برنامه های نیو دیل که او آغاز کرد، مجموعه‌ای ابتکاری و بی‌سابقه از برنامه‌ها و اقدامات داخلی بود که برای تقویت تجارت آمریکایی، کاهش بیکاری و محافظت از مردم طراحی شده بود. بر اساس اقتصاد کینزی ، بر این واقعیت استوار بود که دولت می تواند و باید اقتصاد را تحریک کند. نیو دیل اهداف بلندی را برای ایجاد و حفظ زیرساخت ملی، اشتغال کامل و دستمزدهای سالم تعیین کرد. دولت دستیابی به این اهداف را از طریق کنترل قیمت، دستمزد و حتی تولید آغاز کرد.
  • بانک مرکزی آمریکا نرخ بهره را کاهش داد.
    • بسیاری معتقدند در آن زمان فدرال رزرو که تازه کار و جوان بود، عرضه پول و اعتبار را قبل و بعد از سقوط در سال ۱۹۲۹ به اشتباه مدیریت کرد.
• درس‌ها:
  • اهمیت سیاست‌های پولی و مالی هماهنگ برای جلوگیری از فروپاشی اقتصادی.
  • نظارت بیشتر بر سیستم بانکی و بازارهای مالی.

1. بحران مالی جهانی (Global Financial Crisis, 2008-2009)

پیش‌زمینه:

• دهه 2000 شاهد رشد در بخش مسکن آمریکا بود. بانک‌ها به‌صورت گسترده وام‌های مسکن با کیفیت پایین (Subprime Mortgages) ارائه می‌دادند.
• این وام‌ها به اوراق بهادار تبدیل شدند و در بازارهای جهانی توزیع شدند.

چرخه اقتصادی و سقوط:

• آغاز بحران:
  • ترکیدن حباب مسکن در سال 2007 باعث کاهش قیمت املاک و افزایش نکول وام‌ها شد.
  • در سپتامبر 2008، ورشکستگی بانک Lehman Brothers بحران را تشدید کرد.
• تأثیرات:
  • تولید ناخالص داخلی جهانی 2% کاهش یافت.
  • بیکاری در کشورهای توسعه‌یافته افزایش یافت.
  • بازارهای سهام سقوط کردند و بانک‌های بزرگ به کمک مالی نیاز داشتند.

واکنش‌ها و بازیابی:

• سیاست‌های دولتی:
  • بسته‌های محرک اقتصادی در آمریکا و اروپا تصویب شد.
  • کاهش نرخ بهره توسط فدرال رزرو به نزدیک صفر توانست باعث تزریق پول و نجات اقتصاد شود.
  • برنامه‌های خرید دارایی توسط بانک‌های مرکزی، راهکاری بود که موجب انبساط بیشتر و کمک به بانکها و صنایع شد.
• درس‌ها:
  • بانکهای مرکزی تصمیم گرفتند با تقویت نظارت بر بازارهای مالی و بانک‌ها، مانع از تجمیع وامدهی بی پشتوانه و تزریق سرمایه در جهت شکلگیری حباب شوند.
  • همچنین اهمیت نقدینگی برای جلوگیری از بحران‌های سیستمیک، در این بحران بازخوانی شد.

چرخه اقتصادی کووید-19 (2020-2021)

پیش‌زمینه:

• شیوع ویروس کووید-19 در اوایل 2020 باعث توقف فعالیت‌های اقتصادی و کاهش شدید تقاضا شد. این توقف، سبب شد تا دنیا به سمت رکودی پیشبینی نشده برود.

چرخه اقتصادی و تأثیرات:

• شروع رکود:
  • قرنطینه‌ها و محدودیت‌ها باعث کاهش تولید و خدمات شدند.
  • قیمت نفت به دلیل کاهش تقاضا سقوط کرد (برای اولین بار به زیر صفر رسید).
• واکنش‌ها و بازیابی:
  • بسته‌های محرک مالی بی‌سابقه توسط دولت‌ها (مثلاً CARES Act در آمریکا) تصویب شد.
  • کاهش نرخ بهره توسط بانک‌های مرکزی و اجرای سیاست‌های تسهیل کمی (Quantitative Easing) باعث شد تا برای خروج از شرایط بحرانی پول به سیستم تزریق شود.
• نتایج:
  • بازیابی سریع در 2021 و 2022 به دلیل تقاضای انباشته صورت گرفت.
  • اما در ادامه به دلیل سیاست‌های انبساطی بیش از حد، شاهد افزایش تورم در سال‌های 2022 و 2023 بودیم.

چرخه تورم و سیاست‌های انقباضی (2022-2024)

پیش‌زمینه:

• تورم جهانی به دلیل عواملی مانند اختلال در زنجیره تأمین، افزایش قیمت انرژی، و سیاست‌های انبساطی دوران کرونا افزایش یافت.
• بانک‌های مرکزی برای مهار تورم به افزایش نرخ بهره روی آوردند.
• سیاستهای انقباضی برای مقابله با تورم پایدار شروع شد.

چرخه اقتصادی و تأثیرات:

• شروع دوره انقباضی:
  • فدرال رزرو و بانک‌های مرکزی دیگر نرخ بهره را به سرعت افزایش دادند.
  • بازارهای سهام و دارایی‌های ریسکی دچار نوسان شدند.
• واکنش‌ها:
  • رشد اقتصادی به شدت کند شد، اما رکود شدیدی مشاهده نشد.
  • کاهش نرخ تورم در اواخر 2023 نشانه‌ای از موفقیت سیاست‌های انقباضی بود.

چرخه‌های دیگر:

بحران نفتی 1973:

• بحران نفت ۱۹۷۳ در اکتبر سال ۱۹۷۳، هنگامی شروع شد که اعضای اوپک سازمان کشورهای صادرکننده نفت (به خواست کشورهای حوزه خلیج فارس عضو اوپک) ممنوعیت و تحریم فروش نفت را اعلام کردند. با پایان یافتن تحریم‌ها در مارس سال ۱۹۷۴، قیمت نفت از بشکه‌ای ۳ دلار به حدود ۱۲ دلار افزایش پیدا کرد.
• تحریم پاسخی به دخالت آمریکا در جنگ یوم کیپور در سال ۱۹۷۳ بوده‌است.
• شوک عرضه نفت توسط کشورهای اوپک منجر به افزایش قیمت‌ها و رکود تورمی شد.
• سیاست‌های انقباضی برای مهار تورم تأثیر زیادی بر اقتصاد جهانی داشت.
• تغییر روند سرمایه گذاری ها در حوزه ی انرژی، صنایع و… رخ داد.

رونق فناوری دهه 1990:

• ظهور اینترنت و شرکت‌های فناوری باعث ایجاد رونق در بازار سهام شد.
• تا جایی که خوشبینی به جایی رسیده بود که بسیاری از شرکت‌ها دریافته بودند که اگر یک پیشوند «-e» به ابتدای نام خود یا یک پسوند «دات کام» به انتهای نام خود بیافزایند، بهای سهام آن‌ها در بازار افزایش می‌یابد.
• در سال 2000، ترکیدن حباب دات‌کام (Dot-com Bubble) رکود کوتاهی ایجاد کرد.
• در طول بحران دات کام، بسیاری از شرکت‌های خرید آنلاین، به ویژه Pets.com، Webvan، و Boo.com، و همچنین چندین شرکت ارتباطی، مانند Worldcom، NorthPoint Communications، و Global Crossing ورشکسته و تعطیل شدند. همچنین شرکت‌های بزرگ‌تری مانند آمازون و سیسکو بخش‌ زیادی از ارزش بازار خود را از دست دادند.

جمع‌بندی

مطالعات موردی نشان می‌دهد که چرخه‌های اقتصادی تحت تأثیر عوامل ساختاری و رویدادهای خاص قرار دارند. هر چرخه درسی متفاوت برای سیاست‌گذاران و سرمایه‌گذاران دارد و نشان می‌دهد که تحلیل دقیق داده‌های کلان و رفتار بازارها، کلید موفقیت در مدیریت این چرخه‌ها است.