بازار ارز (فارکس) جایی است که بانک­ها، شرکت­ها و افراد به خرید، فروش یا مبادله ارز می­پردازند. فارکس بزرگ­ترین بازار مالی در جهان است، طبق آخرین داده­های قابل ارائه شده در سال 2023، معاملات روزانه جهانی 9/7 تریلیون دلار بوده است. انواع مختلف بازارها در فارکس وجود دارد که هرکدام ویژگی­ها و مزایای خاص خود را دارند. در این نوشتار مروری بر انواع مختلف بازارها در فارکس و ویژگی هرکدام از این بازارها خواهد شد.

تاریخچه فارکس

بازار فارکس تحت سلطه یک صرافی بازار واحد نیست، بلکه شامل یک شبکه جهانی از رایانه‌ها و کارگزاران از سراسر جهان است. کارگزاران فارکس نیز به‌عنوان بازارساز عمل می‌کنند و ممکن است برای جفت ارزی که با رقابتی‌ترین پیشنهاد در بازار متفاوت است، پیشنهادات و قیمت‌ها را ارسال کنند. بازار فارکس یک بازار خارج از بورس (Over-The-Counter | OTC) است. این بدان معناست که تجارت بدون یک صرافی متمرکز انجام می‌شود. ارزها بین کسانی که در حال معامله هستند حرکت می‌کنند، اگرچه با حمایت کارگزارانی که ابزارهای لازم را برای انجام این کار فراهم می‌کنند. مقدار قابل توجهی از معاملات بین بانکی فارکس وجود دارد که به تعیین نوسانات در نرخ ارز کمک می‌کند. بانک‌های بزرگ، ارزها را برای پوشش ریسک، تنظیم ترازنامه و تجارت از جانب مشتریان معامله می‌کنند. تا پیش از جنگ جهانی اول، ارزها به فلزات گرانبها مانند طلا و نقره متصل بودند. در طول رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم، این سیستم فروپاشید و با توافقنامه برتون وودز جایگزین شد. دومی دو سازمان بین المللی مرتبط با فعالیت‌های اقتصادی جهانی ایجاد کرد: صندوق بین المللی پول و بانک بین المللی بازسازی و توسعه، که معمولاً به عنوان بانک جهانی شناخته می‌شود. نشست برتون وودز همچنین موافقتنامه عمومی تعرفه‌ها و تجارت را تولید کرد. این سیستم جدید همچنین طلا را با دلار آمریکا به عنوان میخ ارزهای بین المللی جایگزین کرد. به نوبه خود، دولت ایالات متحده قول داد که از دلار خود با ذخایر معادل طلا پشتیبانی کند. با این حال، سیستم ارزی برتون وودز در سال 1971 هنگامی که رئیس جمهور ایالات متحده، ریچارد نیکسون، تبدیل دلار به طلا را به حالت تعلیق درآورد، متوقف شد. از آن زمان به بعد، بازار فارکس تحت تاثیر پیشرفت‌های تکنولوژیکی، تحولات نظارتی و رویدادهای اقتصادی، دستخوش تغییرات قابل‌توجهی شده است. ارزها دارای نرخ ارز شناور آزاد هستند که بر اساس عرضه و تقاضا در بازارهای بین المللی تعیین می‌شود. علیرغم تغییرات بسیاری از سال 1971، دلار ایالات متحده همچنان ارز ذخیره غالب جهان است. پس از دلار نیز به ترتیب یورو، پوند و ین در رده­های بعدی قرار گرفته­اند.

تحولات اخیر در فارکس

معرفی پلتفرم‌های معاملات الکترونیکی در دهه 1990 بازار فارکس را به شدت تغییر داد و آن را در دسترس­تر، کارآمدتر و نقدتر کرد. نقاط عطف نظارتی، مانند ایجاد اتحادیه پولی اروپا و راه­اندازی یورو در سال 1999، چشم­انداز ارز را تغییر داد. بحران‌های اقتصادی، مانند بحران مالی جهانی ۲۰۰۸، بحران بدهی اروپا در سال ۲۰۱۰، و همه‌گیری اوایل دهه ۲۰۲۰ نیز عمیقاً بر جفت ارزها تأثیر گذاشت و منجر به افزایش نوسانات و تغییرات در بازار شد. پرمعامله‌ترین جفت‌های ارزها شامل EUR/USD، USD/JPY، GBP/USD، و USD/CAD می‌شود. این جفت ارزها به دلیل اقتصاد و ارزهای آن­ها، بخش قابل توجهی از معاملات جهانی فارکس را تشکیل می‌دهند. با افزایش رشد اقتصادی در چین و هند در سال‌های اخیر، ارزهای بازارهای نوظهور، مانند یوان چین (CNY) و روپیه هند (INR) نیز شهرت بیشتری پیدا کرده‌اند. با این وجود، آنها هنوز در لیست ارزهای مورد معامله قرار نگرفته­اند. علاوه بر این، ظهور ارزهای دیجیتال، بعد جدیدی را به بازار فارکس معرفی کرده است، به طوری که برخی از سرمایه­گذاران آن­ها را جایگزین ارزهای سنتی فیات می­دانند. با این­حال، ارزهای رمزپایه در مقایسه با امواج جزر و مدی که روزانه با ارزهای فیات معامله می­شوند، کاهشی در جریان ارز دارند. براساس اطلاعات سایت خبری کریپتو (Crypto)، ، ارزش تمام معاملات روزانه کریپتو را حتی در روزهای پر معامله، کم­تر از 1% معاملات روزانه فارکس بوده است.

انواع بازارهای مختلف فارکس

انواع مختلفی از بازارهای فارکس وجود دارد. سه نوع کلیدی از بازارهای فارکس شامل موارد زیر هستند:

• بازار معاملات اسپات یا نقدی (FX Spot)
• بازار معاملات فوروارد (FX Forwards)
• بازار معاملات فیوچرز یا آتی (FX Futures)
• بازار معاملات آپشن یا اختیار معامله (FX Options)
• بازار معاملات سوآپ (FX Swaps)

در ادامه در مورد هرکدام از بازارها توضیحاتی ارائه خواهد شد.

بازار معاملات اسپات یا نقدی (FX Spot)

بازار معاملات اسپات یا نقدی (FX Spot) مبادله ارز بین خریداران و فروشندگان با نرخ ارز فعلی است. این بازار بخش زیادی از معاملات روزانه ارز را تشکیل می‌دهد. شرکت‌کنندگان عمده در بازار اسپات شامل بانک‌های تجاری، سرمایه‌گذاری و مرکزی و همچنین دلالان و سفته‌بازان هستند. بانک‌های بزرگ تجاری و سرمایه‌گذاری بخش عمده‌ای از معاملات نقدی را تشکیل می‌دهند و نه تنها برای خودشان، بلکه برای مشتریانشان نیز معامله می‌کنند. در ادامه برخی از ویژگی‌های بازار فارکس اسپات آورده شده است:

دسترسی: اغلب به دلیل سادگی نسبی، نقطه شروع برای مبتدیان در معاملات فارکس است.

غیرمتمرکز: معاملات مستقیماً بین طرفین بدون صرافی مرکزی انجام می‌شود.

تسویه فوری: معاملات ظرف یک روز کاری (به اختصار “T+1”) تسویه می‌شود.

نرخ‌های لحظه­ای: منعکس­کننده پویایی عرضه و تقاضای فعلی است.

بازار معاملات فوروارد (FX Forwards)

در بازارهای معاملات فوروارد (FX Forwards)، دو طرف توافق می‌کنند که یک ارز را با قیمت و مقدار تعیین شده در تاریخ آینده معامله کنند. دو طرف می‌توانند شرکت­ها، افراد، دولت‌ها یا سایر نهادها باشند. در ادامه برخی از ویژگی‌های بازار معاملات فوروارد آورده شده است:

پوشش ریسک: از بازارهای معاملات فوروارد برای مدیریت ریسک ارز از طریق قفل کردن نرخ ارز برای معاملات آتی استفاده می‌شود.

سفارشی­سازی: قراردادها را می‌توان بر اساس نیازهای خاص در مورد مبلغ، تاریخ تحویل و سایر شرایط تنظیم کرد. این باعث می‌شود این قراردادها نقد شوند.

تراکنش‌های خصوصی: معاملات در بازار خارج از بورس (OTC) انجام می‌شود که حریم خصوصی و محرمانه بودن را ارائه می‌دهد.

ریسک طرف مقابل: شرکت­کنندگان باید قابلیت اطمینان طرف مقابل را برای کاهش ریسک اعتباری طرف مقابل را ارزیابی کنند.

بازار معاملات فیوچرز یا آتی (FX Futures)

بازار معاملات فیوچرز یا آتی (FX Futures)، در عملکرد خود مانند بازارهای آتی هستند. با این­حال، تفاوت بزرگ این است که بازارهای معاملات فیوچرز از صرافی‌های متمرکز استفاده می‌کنند که معامله­گران را در برابر ریسک طرف مقابل تضمین می­کند. این کمک می­کند تا اطمینان حاصل شود که بازارهای معاملات فیوچرز، به ویژه در مقایسه با بازارهای فوروارد دارای نقدشوندگی بالایی هستند. در ادامه برخی از ویژگی‌های بازار معاملات فیوچرز فارکس آورده شده است:

معامله شده در بورس: در صرافی‌های سازمان یافته مانند بورس کالای شیکاگو معامله می‌شود.

الزامات مارجین: شرکت کنندگان باید حساب‌های حاشیه را برای پوشش زیان‌های احتمالی حفظ کنند.

شفافیت: قیمت‌ها و حجم معاملات در دسترس عموم است و ریسک طرف مقابل را کاهش می‌دهد.

بازار معاملات آپشن یا اختیار معامله (FX Options)

بازار بازار معاملات آپشن یا اختیار معامله (FX Options)، به معامله­گران امکان خرید یا فروش گزینه­های ارز را می‌دهد که به دارنده این حق را می‌دهد (اما نه تعهدی)، مبادله ارز را با نرخی خاص قبل از یک تاریخ معین انجام دهد. در ادامه  برخی از ویژگی‌های بازار بازار معاملات آپشن آورده شده است:

پوشش ریسک و سفته­بازی: هم برای پوشش در برابر حرکات نامطلوب ارز و هم برای اهداف سفته­بازانه برای سود بردن از حرکت قیمت استفاده می‌شود.

هزینه‌های حق بیمه: خریداران حق بیمه­ای را برای گزینه پرداخت می‌کنند که می‌تواند در نظر گرفتن هزینه باشد.

بازار معاملات سوآپ (FX Swaps)

بازار معاملات سوآپ (FX Swaps)، ارز شامل مبادله دو جریان نقدینگی به ارزهای مختلف است. سوآپ اغلب توسط بانک‌ها و موسسات مالی برای مدیریت قرار گرفتن در معرض ارز و نقدینگی استفاده می‌شود. این بازار دارای ویژگی­های مختلفی است. برخی از مهم­ترین ویژگی­های این بازار به صورت زیر است:

معاملات مضاعف: شامل یک معامله لحظه­ای و به دنبال آن یک معامله آتی است.

مدیریت نقدینگی: به موسسات کمک می‌کند تا موقعیت‌های ارزی و نقدینگی خود را مدیریت کنند.

قابل تنظیم: شرایط را می‌توان با نیازهای طرفین درگیر تنظیم کرد.

جمع ­بندی

در این نوشتار مروری بر بازار فارکس و انواع مختلف بازارها در آن پرداخته شد. معاملات فارکس چندین مزیت را نسبت به سایر بازارها ارائه می­دهد که شامل مانند انعطاف­پذیری با انواع قراردادها و معاملات 24 ساعته در روز و برای پنج روز هفته است. این بازار همچنین به سرمایه­گذاران اجازه می­دهد که با اهرم، 20 تا 30 برابر، حجم معاملات خود را افزایش دهند که می­تواند سود را به صورتی چشم­گیر افزایش دهد. با این­حال، ریسک­های قابل توجهی مانند نوسانات بالا، پتانسیل زیان­های مربوط به اهرم و نیاز به درک عمیق بازار را نیز به همراه دارد. معاملات فارکس به یک رویکرد منضبط، استراتژی­های مدیریت ریسک قوی و آموزش مداوم نیاز دارد. معاملات فارکس می­تواند برای کسانی که مایل به سرمایه­گذاری زمان و تلاش برای پیمایش پیچیدگی­های آن هستند، مفید باشد. با این­حال، بسیار مهم است که با احتیاط و یک استراتژی آگاهانه به آن برای کاهش خطرات ذاتی نزدیک شوید. همچنین در این مطالعه انواع مختلف بازارهای معاملاتی در فارکس و همچنین ویژگی­های هرکدام از این بازارها نیز مرور شده است.